Weer eens werkende aan mijn biografie van Maria Kinsky bladerde ik een aantal mij allang bekende boeken door om mij in de sfeer van de dertiger jaren in Duitsland ("Cabaret"!) te verplaatsen: wat had haar ertoe gebracht van haar geloof af te vallen? Een gebeurtenis en zo ja, welke? Geen gebeurtenis, maar een verandering in de algemene mentaliteit? Ik las wat in de biografie van Heidegger door Safranski, in die van Carl Schmitt door Novak en Benderski, in de herinneringen van Sebastian Haffner, Golo Mann en Stephan Zweig, ik kocht zelfs de jeugdherinneringen "Über die Brücke" van de filosofiehistoricus Kurt Flasch wiens "Das philosophische Denken im Mittelalter" ik erg bewonder.
Misschien was dit project van mij al een aantal jaren geleden uitgelokt door Martin Walsers "Ein springender Brunnen" of nog veel langer geleden door "Het stierenoffer" van Louis Ferron dat mij een van de meest diepgaande analyses van mijn bovengenoemde thema lijkt. In ieder geval zat ik er tot over mijn oren in. Komt ineens Günter Grass met zijn bekentenis dat hij op zijn vijftiende lid van de Waffen-SS is geweest. Ik was verbaasd over de hoeveelheid stof dat daarop in Duitsland opgewaaid werd. Men is daar nog steeds niet klaar met dat nazi-verleden. Ook Walser heeft het geweten. Hij beschrijft de jeugd van een jochie dat te jong was om veel te begrijpen van wat er in de dertiger jaren om hem heen gebeurde en dus vrij argeloos door het leven ging.
Voor Duitsland kwam "Ich nicht" van Joachim Fest op tijd. Hier kon men lezen dat er ook onschuldige Duitsers (i.c. Duitse intellectuelen) waren geweest. Ik heb het boek na zo'n 100 bladzijden opzij gelegd. De "Ich" uit de titel is niet Joachim Fest zelf, maar zijn vader. Die, een leraar, had als lijfspreuk "Etiam si omnes - ego non". (Als ze allemaal te hoop lopen, ik niet.) Ik heb geen idee wat Grass over zijn vader had kunnen zeggen, de vader van het jochie van Walser was volmaakt onschuldig, een gevoelige, muzikale man, die zich met politiek niet wilde inlaten. Ik vind de titel "Ich nicht" misleidend en niet eerlijk. Kinderachtig eigenlijk. Schrijf dan een "Mon père est un héros" (in het Duits).
Ik vind overigens die (auto)biografieën van al die al dan niet meelopende Duitsers weinig interessant. Voor de zoveelste keer lees je dat zij, ondanks alle nazisme, gewoon kattekwaad hebben uitgehaald, verliefd werden en andere dingen die kinderen vóór het tijdperk van de TV deden. Het enige interessante is dan de meestal korte passage over de keuze voor of tegen het nationaal-socialisme. Daar zijn nu langzamerhand wel alle nuances van geboekstaafd, lijkt mij. Weet iemand nog iets beters?
