Het enige interessante in het "artikel" van Arnon Grünberg in het Handelsblad van vrijdag jl. is de mededeling aan het begin al dat het besluit om de missie in Afghanistan na de afgesproken twee jaar voort te zetten al is genomen. En "iedereen" is daarvan al op de hoogte. "Iedereen", dat is iedereen daaro, in Afghanistan. Nu geloof ik niet dat het besluit al formeel genomen is, wel dat deze regering het besluit zál nemen. Zo is zij geprogrammeerd. Door zichzelf. De missie is gode welgevallig en dus... Zulks heet bij dat soort mensen geprogrammeerd zijn. "Dat soort mensen"? Ja, het soort dat gelooft dat alleen het geloof zalig maakt. Zeker niet de feiten.
Van één feit zijn zij zeker wel op de hoogte, namelijk dat Nederlanders niet zo dom zijn als zij denken (sorry, geloven). Voor de zoveelste keer - onderzoek naar de legitimiteit van deelname aan de oorlog in Irak, referendum over de Europese "grondwet", zinloosheid van de missie in Afghanistan - gaat het kabinet zijn eigen gang, stiekem, zoals gebruikelijk. De truuk is deze keer, zoals ik al in mijn vorige blog heb uiteengezet, het laten gaar stoven van "het onvermijdelijke": als "iedereen", d.w.z. alle NAVO-vriendjes, het nu jammer vindt dat wij niet meedoen, ons spelbrekers vindt, dan kunnen "wij" niet anders.
En dan, het idee dat je maar een handvol soldaten hoeft te sturen om een staat te vormen, een staat in een land dat er helemaal geen wil zijn, dat zijn eigen organisatievorm heeft, waarvan "wij" niets begrijpen (omdat "wij" het niet willen begrijpen), dat idee is van het niveau van een kleuter. Ik zeg het nog maar eens: "wij" hebben er meer dan 10 eeuwen over gedaan om een staat te worden; en "wij" waren ook een stammengemeenschap. De staatsvorming is een vrij uniek, westers proces geweest dat niet zo maar over te dragen is, behalve als metafoor.
Een van de mensen die een leven lang heeft geprobeerd dat proces te beschrijven en te doorgronden was P.W.A. Immink (1908-1965), hoogleraar aan de Universiteit van Groningen. Een van zijn bekendste boeken hierover is "La liberté et la peine" (1971). "Liberté" betekent vrijheid, nietwaar, het spul waar Bush c.s. zo vaak de mond van vol heeft. En met "peine" bedoelt Immink het publieke strafrecht, dat wat de staat de bevoegdheid geeft je meer of minder van je vrijheid te beroven. Strafrechtelijk te beroven, want de berovingen van de vrijheid door bestuurlijke maatregelen, waaronder de belastingen, komen niet eens aan bod, waarschijnlijk ten gevolge van het feit dat het boek van Immink zich beperkt tot de zg. allodiale en koninklijke perioden, zeg maar de tijd van de Germanen, in actuele termen, de tijd van de stammen, de stamoversten, de krijgsheren en de "imams" (in ons land). De "liberté" van die tijd was precies de vrijheid die de stammen in Afghanistan hadden totdat zij door het Westen werden lastig gevallen. Zij veranderde doordat er koningschap ontstond. Met die instelling begon het proces van staatsvorming. "Aan het begin van de ontwikkeling die na eeuwen uitloopt op de verschijning van die vreemde instelling die wij "staat" noemen...", met die woorden begint Immink het deel van zijn boek dat de verandering van het vrijheidsbegrip door het ontstaan van de staat bestudeert. "De vreemde instelling die wij "staat" noemen..." ("...cette étrange institution que nous appelons "État"..."). Wij, nous, die met de staat allang vertrouwd zijn. Het was natuurlijk vooral voor die Germanen een vreemde instelling. Zij werd hun ook opgelegd. Door de koningen, die aanvankelijk zichzelf oplegden, gewoon gewapenderhand. In hun eigen belang. Uit "staatsbelang" inderdaad, maar de staat was de staat van de koning; zijn vermogen en het staatsbelang was niets anders dan zijn eigen privé belang. De koningen hebben de staat gemaakt. Van de oorspronkelijke vrijheid bleef alleen maar over wat de koning goedvond, niets dus. Tot de Franse Revolutie, toen de koning zelf van zijn vrijheid werd beroofd en onderworpen werd aan de wet, heeft dit geduurd. Dat was meer dan tien eeuwen later.
Dit onderwerp, zegt Immink, behoort tot de meest fundamentele en meest complexe problemen van de geschiedenis van het westerse recht. Niets meer of minder.
En het was hier echt niet principieel anders dan in Afghanistan.
Men begrijpt dat de kwestie Afghanistan er niet een is van afslanken en doorgaan. Staatsvorming daar, de noodzakelijke voorwaarde voor "vrijheid en democratie", als die al het doel moeten zijn, lukt niet door de overtuiging dat de staat zo'n mooi goed is, zeker niet als die overtuiging moet worden overgedragen door mensen in gevechtstenue. Ook niet door soldaten die nauwelijks de kinderschoenen ontgroeid zijn. Nog minder door soldaten die uit Nederland komen waar het staatsbegrip nooit sterk is geweest. Nog veel minder door Nederlandse legerleiders die hooguit in een of ander bijvak geschoold zijn in een beetje staatsleer. Nog weer veel minder door een politiek die dit soort feiten onderschat en zo graag "weldoet". Daar gaat het hier niet om, truttebollen. Haal die soldaten weg en bedenk iets anders. Ik begrijp best dat er van die clubjes zijn, intergoevernementele clubjes, waar je mensen tegenkomt die "er iets van begrijpen", - die ook geschoold zijn in...ja, in wat? in politicologie? in staatsrecht? in partijpolitiek? Dat is allemaal onvoldoende. In antropologie? Ook onvoldoende - mensen met wie je gezellig kunt dineren en wandelgangetje spelen, die ook zo'n last hebben van "het volk" - "als er maar eens geen volk was, dan zou regeren pas echt fijn zijn, hahahaha" - de bondgenoten dus, de "willing" - en dat je in die clubjes niet op je bek mag gaan. Het volk kan dat geen zak schelen, maar ja, dat is dan ook het vulgus. Die moet je niet alles vertellen, die moet je nergens om vragen, die moet je opleggen, belastingen, en bovenal het zwijgen.
Laat je niet door die dingen meeslepen. Sla Immink er nog eens op na. Vraag je af of het niet helemaal anders moet, zonder uniformen en helmen. Schuif die honderden miljoenen door naar Koenders. Of zo.
Waarom is het zo stil rond "Nederland in Afghanistan"? Omdat de publieke opinie nog niet rijp is, nog wat moet doorstoven. En... het zendingswerk is toch ook geslaagd? Tohoch?
